ભારતનો વીર પુત્ર

રાણા પ્રતાપ ની સિરિયલ જુવો.

539 એપિસોડ 

માટે અહીં ક્લિક કરો..

મહારાણા પ્રતાપ વિશે જાણકારી........

જેમાં તેમની માતાનું નામ રાણી જયવંતાબાઈ દર્શાવેલું છે:

મહારાણા પ્રતાપનું બાળપણ

મહારાણા પ્રતાપનો જન્મ 9 મે, 1540 (વિક્રમ સંવત 1597, જેઠ સુદ ત્રીજ)ના રોજ થયો હતો. તેમનો જન્મ રાજસ્થાનના પાલી શહેરમાં મહારાણા ઉદયસિંહ દ્વિતીય અને રાણી જયવંતાબાઈના ઘરે થયો હતો. જોકે, કેટલાક ઇતિહાસકારો માને છે કે તેમનો જન્મ કુંભલગઢ (હાલના રાજસમંદ જિલ્લા)માં થયો હતો.

મહારાણા પ્રતાપ બાળપણથી જ વીરતા, સાહસ અને સ્વતંત્રતાના ગુણોથી ભરપૂર હતા. નાનપણથી જ તેમને શૌર્ય અને બહાદુરીના પાઠ શીખવવામાં આવ્યા હતા. તેઓ શારીરિક અને માનસિક રીતે ખુબ જ સશક્ત હતા. બાળપણમાં તેમને "કીકા" ના હુલામણા નામથી પણ ઓળખવામાં આવતા હતા, જે ભીલ સમુદાયમાં બાળક માટે વપરાતો શબ્દ છે.

પ્રારંભિક ઉછેર અને તાલીમ

મહારાણા પ્રતાપને રાજકુમારોને આપવામાં આવતી શ્રેષ્ઠ લશ્કરી તાલીમ મળી હતી. તેમને શસ્ત્રવિદ્યા, ઘોડેસવારી અને યુદ્ધ કૌશલ્યમાં નિપુણ બનાવવામાં આવ્યા હતા. બાળપણથી જ તેમનામાં માતૃભૂમિ પ્રત્યે અપાર પ્રેમ અને સમર્પણની ભાવના હતી. તેમને ગુલામી સહેજ પણ પસંદ નહોતી, અને તેમણે જીવનભર આત્મસમર્પણ ન કરવાનો સંકલ્પ લીધો હતો.

મહારાણા પ્રતાપના મહત્વના યુધ્ધો.

મહારાણા પ્રતાપ ભારતના ઇતિહાસના એક અત્યંત વીર અને બહાદુર યોદ્ધા હતા, જેમણે પોતાની માતૃભૂમિ મેવાડની સ્વતંત્રતા માટે મુઘલ સામ્રાજ્ય સામે અથાક સંઘર્ષ કર્યો. તેમનું જીવન સંઘર્ષ અને સ્વાભિમાનનું પ્રતિક છે.

મહારાણા પ્રતાપ અને અકબર વચ્ચેનો સંઘર્ષ:

મહારાણા પ્રતાપના શાસનકાળ દરમિયાન, મુઘલ સમ્રાટ અકબર ભારતભરમાં પોતાનું સામ્રાજ્ય વિસ્તારવા માંગતા હતા. ઘણા રાજપૂત રાજાઓએ અકબરની સત્તા સ્વીકારી લીધી હતી, પરંતુ મહારાણા પ્રતાપે ક્યારેય મુઘલોની આધીનતા સ્વીકારી નહીં. તેમણે પોતાના અંતિમ શ્વાસ સુધી મેવાડની સ્વતંત્રતા જાળવી રાખવાનો સંકલ્પ લીધો હતો. અકબરે પ્રતાપને સમજાવવા માટે ઘણા દૂતો મોકલ્યા, જેમાં રાજા માનસિંહ, રાજા ભગવાનદાસ અને રાજા ટોડરમલ જેવા પ્રમુખ વ્યક્તિઓનો સમાવેશ થતો હતો, પરંતુ પ્રતાપ અડગ રહ્યા અને મુઘલોની કોઈ પણ ઓફર સ્વીકારી નહીં. આના પરિણામે મુઘલો અને મહારાણા પ્રતાપ વચ્ચે અનેક યુદ્ધો થયા.

મહારાણા પ્રતાપ દ્વારા લડાયેલા મુખ્ય યુદ્ધો:

 * હલ્દીઘાટીનું યુદ્ધ (18 જૂન, 1576):

   * સ્થળ: રાજસ્થાનના રાજસમંદ જિલ્લામાં આવેલો હલ્દીઘાટીનો પહાડી વિસ્તાર.

   * પક્ષકારો: એક તરફ મહારાણા પ્રતાપની સેના અને બીજી તરફ મુઘલ સમ્રાટ અકબરની સેના, જેનું નેતૃત્વ આમેરના રાજા માનસિંહ કરી રહ્યા હતા.

   * મહત્વ: આ યુદ્ધ મહારાણા પ્રતાપના જીવનનું સૌથી પ્રખ્યાત યુદ્ધ છે. પ્રતાપની સેના પ્રમાણમાં નાની હોવા છતાં, તેમણે મુઘલ સેના સામે પ્રચંડ વીરતા દાખવી. આ યુદ્ધમાં મહારાણા પ્રતાપનો પ્રિય અને વફાદાર ઘોડો ચેતક ગંભીર રીતે ઘાયલ થયો અને શહીદ થયો.

   * પરિણામ: આ યુદ્ધના પરિણામ વિશે ઇતિહાસકારોમાં મતભેદ છે. કેટલાક ઇતિહાસકારો માને છે કે મુઘલોને વિજય મળ્યો, પરંતુ ઘણા આધુનિક ઇતિહાસકારો અને રાજપૂત સંગઠનો દલીલ કરે છે કે મહારાણા પ્રતાપે આ યુદ્ધમાં જીત મેળવી હતી. પ્રતાપ યુદ્ધભૂમિમાંથી સલામત રીતે નીકળી શક્યા અને મુઘલો મેવાડ પર સંપૂર્ણ કબજો જમાવી શક્યા નહીં, જે પ્રતાપની જીતનો પુરાવો માનવામાં આવે છે. અકબરે યુદ્ધ પછી પણ મેવાડ પર નિયંત્રણ મેળવવા માટે ઘણા પ્રયાસો કર્યા, જે દર્શાવે છે કે હલ્દીઘાટીમાં તેમને નિર્ણાયક વિજય મળ્યો નહોતો.

 * દિવેરનું યુદ્ધ (1582):

   * મહત્વ: હલ્દીઘાટીના યુદ્ધ પછી મહારાણા પ્રતાપે પોતાની શક્તિ પુનઃસંગઠિત કરી. તેમણે છાપામાર યુદ્ધ (Guerilla Warfare)ની નીતિ અપનાવીને મુઘલોને પરેશાન કર્યા.

   * પરિણામ: દિવેરના યુદ્ધમાં મહારાણા પ્રતાપે મુઘલોને નિર્ણાયક રીતે હરાવ્યા અને મેવાડના મોટાભાગના પ્રદેશો પર ફરીથી કબજો મેળવ્યો, જેમાં ઉદયપુર સહિત 36 મહત્વપૂર્ણ સ્થાનોનો સમાવેશ થાય છે. આ યુદ્ધને મહારાણા પ્રતાપની "વિજયની શરૂઆત" તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ વિજય પછી અકબરે મેવાડ પર નિયંત્રણ મેળવવાની આશા છોડી દીધી હતી.

અન્ય સંઘર્ષો:

 * હલ્દીઘાટીના યુદ્ધ પછી પણ અકબરે મેવાડ પર કબજો જમાવવા માટે ઘણા અભિયાનો મોકલ્યા, પરંતુ મહારાણા પ્રતાપે ક્યારેય હાર માની નહીં. તેમણે જંગલો અને પહાડોમાં આશ્રય લીધો અને ભીલ સમુદાયના સહયોગથી મુઘલો સામે સંઘર્ષ ચાલુ રાખ્યો.

 * દાનવીર ભામાશાહે મહારાણા પ્રતાપને વિશાળ આર્થિક મદદ પૂરી પાડી, જેનાથી પ્રતાપ ફરીથી પોતાની સેનાને સંગઠિત કરી શક્યા અને મુઘલો સામે લડી શક્યા.

મહારાણા પ્રતાપ 1597માં અવસાન પામ્યા ત્યાં સુધી તેમણે મેવાડના મોટાભાગના પ્રદેશોને મુઘલોના કબજામાંથી મુક્ત કરાવ્યા હતા. તેમનું જીવન અને તેમના યુદ્ધો ભારતીય ઇતિહાસમાં વીરતા, સ્વાભિમાન અને સ્વતંત્રતાના પ્રતીક તરીકે હમેશા યાદ રહેશે.

મહારાણા  પ્રતાપ અને મીરાબાઈ

મહારાણા પ્રતાપ અને ભક્તિમતી મીરાંબાઈ બંને મેવાડના ઇતિહાસના મહાન વ્યક્તિત્વો છે, પરંતુ તેમના સમયગાળા અને સંબંધ વિશે સ્પષ્ટતા હોવી જરૂરી છે.

સમયગાળો:

 * મીરાંબાઈ (આશરે 1498 – 1547): તેઓ એક મહાન કૃષ્ણભક્ત કવયિત્રી અને રાજપૂત રાજકુમારી હતા. તેમનો જન્મ કુડકી (રાજસ્થાન)માં થયો હતો અને તેમનો વિવાહ મેવાડના રાણા સાંગાના પુત્ર કુંવર ભોજરાજ સાથે થયો હતો.

 * મહારાણા પ્રતાપ (1540 – 1597): તેઓ મેવાડના પ્રતાપી રાજા હતા, જે રાણા ઉદયસિંહ દ્વિતીયના પુત્ર હતા.

સંબંધ:

આ સમયગાળા પરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે મીરાંબાઈ મહારાણા પ્રતાપ પહેલાના સમયના હતા.

 * મીરાંબાઈ રાણા સાંગાના પુત્રવધૂ હતા. રાણા સાંગા એ મહારાણા ઉદયસિંહ દ્વિતીયના પિતા હતા.

 * આ હિસાબે, મીરાંબાઈ મહારાણા પ્રતાપના કાકી (પિતાના મોટા ભાઈની પત્ની) થાય. કુંવર ભોજરાજ (મીરાંબાઈના પતિ) એ મહારાણા ઉદયસિંહ દ્વિતીયના મોટા ભાઈ હતા.

જોકે, મીરાંબાઈ રાજમહેલના વિવાદો અને પોતાની ભક્તિને કારણે મેવાડ છોડીને વૃંદાવન અને પછી દ્વારકા ચાલ્યા ગયા હતા. મહારાણા પ્રતાપનો જન્મ મીરાંબાઈના જીવનના અંતિમ વર્ષો દરમિયાન થયો હતો. તેથી, પ્રત્યક્ષ રીતે તેમના વચ્ચે કોઈ ગાઢ સંબંધ કે મુલાકાતોના ઐતિહાસિક પુરાવા બહુ ઓછા મળે છે.

કેટલીક લોકવાયકાઓ અને ઐતિહાસિક ધારાવાહિકોમાં મહારાણા પ્રતાપ અને મીરાંબાઈની મુલાકાત દર્શાવવામાં આવી હોય શકે, પરંતુ તે ઐતિહાસિક તથ્યો કરતાં કલાત્મક સ્વતંત્રતા વધુ હોય છે. ઐતિહાસિક રીતે, મીરાંબાઈ પ્રતાપના જન્મ પહેલાં જ મેવાડ છોડી ચૂક્યા હતા અથવા તેમનો અવસાન થયું હતું.

સારાંશમાં, મહારાણા પ્રતાપ અને મીરાંબાઈ વચ્ચેનો સંબંધ પારિવારિક હતો, જેમાં મીરાંબાઈ પ્રતાપના કાકી થતા હતા. પરંતુ તેમના જીવનકાળમાં પ્રત્યક્ષ રીતે કોઈ ખાસ સંબંધ કે મુલાકાતોના આધારભૂત ઐતિહાસિક પુરાવા 

ઉપલબ્ધ નથી. (ટીવી શો માં બતાવશે જે મનોરંજન માટે છે) 

મહારાણા પ્રતાપ અને તેમના પ્રિય ઘોડા ચેતકનો સંબંધ વીરતા, વફાદારી અને બલિદાનનું પ્રતિક છે. જોકે તેમની પ્રથમ મુલાકાત વિશે કોઈ ચોક્કસ ઐતિહાસિક વિગતો ઉપલબ્ધ નથી, પરંતુ એટલું ચોક્કસ છે કે ચેતક મહારાણા પ્રતાપના જીવનનો એક અભિન્ન અંગ બની ગયો હતો.

ચેતક વિશેની કેટલીક મહત્વની વાતો:

 * નસ્લ અને મૂળ: ચેતક કાઠિયાવાડી નસ્લનો એક શ્વેતવર્ણી ઘોડો હતો. તેનું મૂળ ગામ ચોટીલા પાસેનું ભીમોરા (જે હાલમાં પણ અશ્વ માટે જાણીતું છે) માનવામાં આવે છે.

 * ભેટ: ચેતક અને નેતક નામના બે કાઠિયાવાડી ઘોડાઓ ગુજરાતના ખોડગામના દંતી શાખાના ચારણ વેપારીઓ દ્વારા મહારાણા પ્રતાપ અને તેમના ભાઈ શક્તિ સિંહને ભેટમાં આપવામાં આવ્યા હતા.

 * અતૂટ બંધન: મહારાણા પ્રતાપ ચેતકને પોતાના પુત્ર કરતાં પણ વધુ પ્રેમ કરતા હતા. ચેતક પણ એટલો જ વફાદાર હતો અને તેણે પોતાના માલિક માટે અનેક યુદ્ધોમાં અસાધારણ પરાક્રમ બતાવ્યું હતું.

 * હલ્દીઘાટીનું યુદ્ધ: ૧૮ જૂન, ૧૫૭૬ના રોજ થયેલા હલ્દીઘાટીના યુદ્ધમાં ચેતકે અકબરની સેના સામે અદ્ભુત વીરતા દર્શાવી હતી. યુદ્ધ દરમિયાન, જ્યારે મહારાણા પ્રતાપ દુશ્મનોથી ઘેરાઈ ગયા હતા, ત્યારે ચેતકે પોતાના માલિકને બચાવવા માટે માનસિંહના હાથીના માથા પર છલાંગ લગાવી હતી. આ દરમિયાન, તેના પગમાં ગંભીર ઈજા થઈ હોવા છતાં, તેણે મહારાણાને સુરક્ષિત સ્થળે પહોંચાડવા માટે ૨૨ ફૂટ લાંબો નાળો એક જ છલાંગમાં કૂદાવ્યો હતો.

 * બલિદાન: મહારાણા પ્રતાપને સુરક્ષિત કર્યા પછી, ચેતક ત્યાં જ વીરગતિ પામ્યો. મહારાણા પ્રતાપે પોતાના પ્રિય સાથી ચેતકની યાદમાં તે જગ્યાએ એક સુંદર સ્મારક બનાવડાવ્યું હતું, જે આજે પણ રાજસમંદ જિલ્લાના ઝારોલ ગામ પાસે મોજુદ છે.

ચેતક માત્ર એક ઘોડો નહોતો, પરંતુ તે મહારાણા પ્રતાપની વીરતા, સ્વાભિમાન અને અડગતાનું પ્રતિક બની ગયો. તેમનો સંબંધ ભારતીય ઇતિહાસમાં વફાદારી અને બલિદાનની એક અમર ગાથા તરીકે હંમેશા યાદ

 રહેશે.

.

.....

મહારાણા પ્રતાપને ઘણા પુત્રો હતા, પરંતુ તેમના સૌથી મોટા પુત્ર અને ઉત્તરાધિકારી અમર સિંહ I હતા.

અમર સિંહ I (મહારાણા પ્રતાપના ઉત્તરાધિકારી)

 * જન્મ અને રાજ્યાભિષેક: અમર સિંહ I નો જન્મ ૧૬ માર્ચ, ૧૫૫૯ ના રોજ ચિત્તોડગઢમાં થયો હતો. મહારાણા પ્રતાપના અવસાન પછી, ૧૯ જાન્યુઆરી, ૧૫૯૭ ના રોજ તેઓ મેવાડના ૧૪મા મહારાણા તરીકે રાજગાદી પર બિરાજ્યા.

 * મુઘલો સાથે સંઘર્ષ: તેમના પિતાની જેમ, અમર સિંહ I એ પણ મુઘલો સામે લાંબો સમય સંઘર્ષ ચાલુ રાખ્યો. તેમણે ઘણી લડાઈઓ લડી, જેમાં ૧૬૦૬ માં દેવાઈરનું યુદ્ધ (Battle of Dewair) ખાસ ઉલ્લેખનીય છે.

 * સંધિ: આખરે, ૧૬૧૫ માં, અમર સિંહ  ને મુઘલ બાદશાહ જહાંગીર સાથે એક સંધિ કરવી પડી. આ સંધિ મેવાડ અને મુઘલ સામ્રાજ્ય વચ્ચેના દાયકાઓ જૂના સંઘર્ષનો અંત લાવી. સંધિની શરતો એવી હતી કે મેવાડના ગૌરવને નુકસાન ન થાય. અમર સિંહને વ્યક્તિગત રીતે મુઘલ દરબારમાં હાજર રહેવું પડતું ન હતું, અને ચિત્તોડ સહિત મેવાડ તેમને વતન જાગીર તરીકે પરત મળ્યું.

 * વારસો: અમર સિંહ  એ મેવાડના ઇતિહાસમાં એક મહત્વપૂર્ણ સ્થાન ધરાવે છે. તેમની બહાદુરી, નેતૃત્વ અને ન્યાયી સ્વભાવ માટે તેમને 'ચક્રવીર' નું બિરુદ મળ્યું હતું. તેમનું મૃત્યુ ૨૬ જાન્યુઆરી, ૧૬૨૦ ના રોજ ઉદયપુરમાં થયું.

મહારાણા પ્રતાપને અમર સિંહ  ઉપરાંત અન્ય પણ ઘણા પુત્રો હતા, જેમાં શેખા સિંહ, દુર્જન સિંહ, માલ સિંહ, રામ સિંહ, રાયભાણ સિંહ, ચંદા સિંહ, હાથી સિંહ, નાથા સિંહ, કલ્યાણ દાસ, સહસ મલ, જસવંત સિંહ, પુરન માલ, ગોપાલ અને સંવલ દાસ સિંહનો સમાવેશ થાય છે. જોકે, અમર સિંહ  એ જ તેમના રાજકીય વારસદાર 

બન્યા.

મહારાણા પ્રતાપ એક મહાન યોદ્ધા હતા અને તેમનું જીવન સંઘર્ષોથી ભરેલું હતું. રાજકીય અને સામાજિક કારણોસર, તે સમયે રાજા-મહારાજાઓ ઘણા લગ્ન કરતા હતા. મહારાણા પ્રતાપને પણ કુલ ૧૧ રાણીઓ હતી.

તેમની મુખ્ય અને સૌથી જાણીતી રાણી મહારાણી અજબદે પંવાર (અજબદે પુનવર) હતા, જેમનાથી તેમને તેમના ઉત્તરાધિકારી અમર સિંહ I નો જન્મ થયો હતો.

મહારાણા પ્રતાપની અન્ય રાણીઓના નામ અને તેમનાથી થયેલા કેટલાક પુત્રોના નામ નીચે મુજબ છે:

 * મહારાણી અજબદે પંવાર: અમર સિંહ I અને ભગવાનદાસ

 * ફૂલ બાઈ રાઠોડ: ચંદા અને શિખા

 * આલમદેબાઈ ચૌહાણ: જસવંત સિંહ

 * જસોબાઈ ચૌહાણ: કલ્યાણદાસ

 * ચંપાબાઈ જેંથી: કલ્લા, સંવલદાસ અને દુર્જન સિંહ

 * લાખાબાઈ: રાયભાણ

 * ખીચર આશાબાઈ: હાથી અને રામ સિંહ

 * સોલંકીનીપુર બાઈ: શાશા અને ગોપાલ

 * શાહમતીબાઈ હાડા: પૂર્ણ

 * અમરબાઈ રાઠોડ: નાથા

 * રત્નાવતીબાઈ પરમાર: મલ, ગજ, ક્લિંગુ

આ રાણીઓએ મહારાણા પ્રતાપના જીવન અને વંશને આગળ વધારવામાં મહત્વનો ભાગ ભજવ્યો હતો. જોકે, ઇતિહાસમાં મુખ્યત્વે મહારાણી અજબદે પંવારનો જ ઉલ્લેખ વિશેષ રૂપે જોવા મળે છે કારણ કે તેઓ મહારાણા પ્રતાપના રાજકીય વારસદાર અમર સિંહ

ના માતા હતા.

મહારાણા પ્રતાપ એક મહાન યોદ્ધા હતા અને તેમના યુદ્ધ હથિયારો તેમની અદમ્ય શક્તિ, કુશળતા અને વ્યૂહરચનાના પ્રતીક હતા. તેમણે મુઘલ સેના સામે ટકી રહેવા માટે વિવિધ પ્રકારના હથિયારોનો ઉપયોગ કર્યો હતો.

મહારાણા પ્રતાપના મુખ્ય યુદ્ધ હથિયારો

૧. તરવાર (તલવાર):

* મહારાણા પ્રતાપ બે તરવારો રાખતા હતા. એક તરવારનો ઉપયોગ તેઓ મુખ્ય હથિયાર તરીકે કરતા હતા, જ્યારે બીજી તરવારનો ઉપયોગ તેમના દુશ્મનોને નજીકના અંતરે મારવા માટે કરતા હતા.

* તેમની તરવારનું વજન આશરે ૨૫ કિલોગ્રામ હતું. તેઓ એક હાથે તરવાર અને બીજા હાથે ઢાલ પકડીને યુદ્ધ કરતા હતા.

૨. ભાલો:

* ભાલો મહારાણા પ્રતાપનું બીજું મહત્વનું હથિયાર હતું. આ ભાલો આશરે ૮૦ કિલોગ્રામ વજનનો હતો.

* આ ભાલો લાંબો અને મજબૂત હતો, જેનો ઉપયોગ દુશ્મનોને દૂરથી ઘાયલ કરવા અથવા તેમના પર હુમલો કરવા માટે થતો હતો.

૩. ઢાલ:

* મહારાણા પ્રતાપ યુદ્ધમાં એક મોટી અને મજબૂત ઢાલનો ઉપયોગ કરતા હતા, જે તેમનું રક્ષણ કરતી હતી.

* આ ઢાલ ધાતુ અને ચામડામાંથી બનેલી હતી અને તે દુશ્મનોના વારથી તેમને બચાવતી હતી.

૪. કવચ (કવચ):

* તેમનું કવચ ખૂબ જ મજબૂત અને ભારે હતું, જે તેમને દુશ્મનોના હુમલાઓથી બચાવતું હતું.

* તેમનું કવચ અને અન્ય હથિયારોનું કુલ વજન આશરે ૨૦૮ કિલોગ્રામ જેટલું હતું, જે તેઓ યુદ્ધ દરમિયાન ધારણ કરતા હતા. આટલા વજન સાથે યુદ્ધ કરવું તેમની અદભુત શારીરિક શક્તિ દર્શાવે છે.

૫. કટાર/ખંજર:

* આ નાના પણ ઘાતક હથિયારોનો ઉપયોગ નજીકના અંતરની લડાઈમાં અથવા છેલ્લી ઘડીના બચાવ માટે થતો હતો.

૬. ધનુષ્ય અને બાણ:

* તીરંદાજી તે સમયના યુદ્ધમાં એક મહત્વપૂર્ણ કૌશલ્ય હતું. મહારાણા પ્રતાપ અને તેમના સૈનિકો ધનુષ્ય અને બાણનો ઉપયોગ દૂરથી દુશ્મનોને નિશાન બનાવવા માટે કરતા હતા.

આ હથિયારો મહારાણા પ્રતાપની શક્તિ, હિંમત અને યુદ્ધ કૌશલ્યના પ્રતીક છે. તેમના કેટલાક અંગત હથિયારો અને કવચ આજે પણ ઉદયપુરના રાજકીય સંગ્રહાલયમાં સુરક્ષિત રાખવામાં

 આવ્યા છે.

....g